Кодшо шуматкечын Йошкар-Олаште Марий Мер Каҥашын черетан Марий форумжо эртен. Тудо «Мер пашам виктарымаште ТУЙ (тӱшка увер йӧн) дене кыл да увер технологийым кучылтмаш» темылан пӧлеклалтын ыле. Сандене форумыш мер еҥ-влак дене пырля марий ТУЙ-ласе журналистике аланыште тыршыше-шамычат шукын погыненыт.
Эсогыл Пошкрыт, Татарстан, Угарман кундемла гычат лийыныт. Мер Каҥашлан тыгай темым тарватымылан да пашанам иктешлен да саемден колташ полшаш тыршымыжлан таушташ гына кодеш. Эшежым мероприятийыш паша шотышто ваш тӱкнымӧ вес сфер гыч специалист-влакым ӱжмымат сайлан гына шотлыман. Манмыла, эре шке подышто гына пӧрдмыла огыл, ӧрдыж гычат ешартыш уверым, акым, каҥашым налме сай паша лектышлан полшен кертеш. А марий мер илышым вияҥдаш ТУЙ-влак чынжымак полшат. Икте-весе коклаште кыл сай лиеш гын, паша лектышат куандараш тӱҥалеш.
Форумым Оньыжа Эдуард Александров вӱден. Тудым почмаште Марий Эл Правительстве председательын икымше алмаштышыже М.Васютин, тӱвыра, савыктыш да калык паша шотышто министр К.Иванов, Российысе марий-влакын калыкле-тӱвыра автономийыштым вуйлатыше Л.Яковлева да молат лийыныт.
Тӱҥ докладым Мер Каҥашын еҥже, «ТУЙ да увер технологий» комиссийым вуйлатыше, «Марий Эл» газетын тӱҥ редакторжын алмаштышыже Светлана Пехметова ыштен. Тудо шочмо калыкнам сотемдарымаште да вияҥдымаште туй-влакын верышт нерген ойлен. Иктешлымыж почеш, таче Российыште 50 утла финн-угор изданий савыкталтеш. Эн шукыжо марий, удмурт да коми йылмыла дене. Марлаже – 16. «Калык чот дене ме, марий-влак, кумшо улына гын, изданий-влак шотышто чылаштым ончылтенна!» – каласыш докладчик. Марий Элыште гына республик кӱкшытан марла ныл газет лектеш: «Марий Эл», «Кугарня», «Ямде лий» да «Йäмды ли». Тыгак «Ончыко», «У сем», рушла-марла савыкталтше «Кече-Солнышко» да «Марийский мир — Марий Сандалык» журнал-влак улыт. Нуно Марий Элын бюджетше кӱшеш савыкталтыт. Эше 1 газетым – «Сурт-печым» 2001 ий гыч «Марий Эл» газет редакций луктеш. Тылеч посна районлаште 3 марий газет: «Морко мланде» , «Шернур вел», «Жерӓ», 6 районысо газетыште тылзылан але арнялан 1-2 гана 1-2 лаштык дене луктыт.
Пошкырт велне 3 марий газет уло: республик кӱкшытан «Чолман», район кӱкшытан «Келшымаш» ден «Калтаса Ӱжара».
Марий Элыште эше 2013 ий гыч «ШӰМ-ЧОН ИЗОЛЫК» марий православный журнал лектеш. Шукерте огыл Киров кундем Яраҥ олаште «IrKas»(«Эркас») газетым лукташ тӱҥалыныт – лӱмжӧ марла йоҥга, статьяже-влакым рушла возымо… Докладчикын иктешлымашыж почеш, марий ТУЙ-ын арняш чумыр тиражше – 25 тӱжем утла экземпляр.
Светлана Фёдоровна шкенан редакцийым тургыжландарыше йодыш-влакымат тарватыш. Коллективна кугужак огыл гынат, моло савыктыш дене таҥастарымаште тылзыште ик эн шуко лаштыкым луктеш. Текст дене пашам ыштыме шотышто эн кугу нагрузко логалеш – кугыжаныш кучем гыч пурышо чыла официальный материалым марлаҥдыман. Вёрстко, корректур пашат шуко жапым налеш. Сандене руш изданий дене таҥастарымаште оперативность дене изиш вараш кодына гынат, шочмо кундем да калык дене кылдалтыше ятыр увер ден мероприятий гыч репортажым ик эн ончыч пуашак тыршена.
Чыла марий газет ден журналын Интернетыште соцкыл лаштыкышт, тӱшкашт улыт. Увер технологийын тӱрлӧ йӧнжым кучылтын, оҥай проектым ыштылыт. «Марий Эл» ден «Кугарнян» шке гычак чумырымо сайтыштат паша ышта. Шочмо йылме дене пашам ыштыше печать журналист-влак дене пырля марий радио ден телевидений пашаеҥ, блогер-влакат йылмынам, тӱвыранам да йӱланам аралаш, мер илышым виктараш полшат. Республикысе кугыжаныш кучем да социальный, спорт да тӱвыра илышым, ялозанлык пашам кумдан ончыктат. Российыште тӱрлӧ кундемыште илыше марий-влакынат илышыштым авалташ тыршат…
«Марий Тӱшка Увер Йӧн калыкнан кӧргӧ чон поянлыкшым аралымаште, марий литератур йылмым вияҥден колтымаште, сылнымутым, а варажым марий журналистикым йолӱмбаке шогалтымаште кугу эҥертыш лийын да тачат тиде суапле сомылым шукта. А тидыжым шке калыкшым да шке профессийжым чотак йӧратыше гына ыштен кертеш. Сандене ты аланыште ыштыше кажне еҥ мыланна шерге. Вет марла чын возен, ойлен, ончыктен моштышо еҥ огеш лий гын, марий прессе, радио, телевидений йомыт», — тургыжланен палемдыш Светлана Фёдоровна.
Россий Президент В.Путин 2022 ийым Российысе калык-влакын тӱвыра поянлыкыштын идалыкше семын увертарен. Тӱҥ шонымашыже форумын темыж денат чак кылдалтын. Чыла тидыжым кызыт марте арален кодымаште, вияҥден толмаште марий ТУЙ-влакынат верышт аклаш лийдыме. Сандене кугыжаныш кучем велымат полыш шагал огыл ышталтеш. Вет чыланат умылат – поснак национальный ТУЙ-влак тыгай полыш деч посна илен лектын огыт керт. Икманаш, Светлана Пехметова ТУЙ-влакын пашаштым ворандарымаште лекше тургыжландарыше ятыр йодышым тарватен.
Варажым пренийыште мутым налше-влак коклаште «Марий Эл» газетын тӱҥ редакторжо Александр Абдуловат кагаз дене лекше марий газет-влакым араленак кодаш кӱлмым палемден коден.
Форумын темыж денак кылдалтше кугыжаныш кӱкшыт гыч иктешлымашым, икмыняр темлымашым тӱвыра, савыктыш да калык паша шотышто министрын алмаштышыже Михаил Матвеев ыштен.
Марий спутник телевиденийым ышташ кӱлмӧ нергенат йодышым форумышто икмыняр докладчик тарватен. Ты пашам ворандарен колтымо дене кылдалтше ятыр сай темлымаш йонгалтын.
МарНИИЯЛИ-н шанче пашаеҥже, компьютер лингвист Андрей Чемышев марий йылмым интернет тӱняште чолган шарен толеш. А кызыт тудо «Марий Алисам» пашаш колташ пижын. Сандене погынышо-влак деке йӱк технологий пашаш ушнаш да полшаш йодын. «Алисам» пашаш колташ манын, кажне марий еҥ кеч шӱдӧ ой дене дене возен колта гын, ты пашам мучаш марте шуктена», – мане тудо.
Информатизаций да кыл департамент вуйлатышын алмаштышыже Анатолий Кадыков исполнительный кучемын органже-влакын граждан ден мер ушем-влак коклаште кылым пеҥгыдемдаш полшышо увер технологий-влаклан эҥерташ лиймышт нерген ойлен. Марий Элын Регионым виктарыме рӱдерже вуйлатыше Виктор Трифонов обществе, кучем да ТУЙ-влак коклаште кылым пенгыдемдымылан пашам ыштыше у медиатехнолигий-влакын пайдашт нерген мутым шуен. «Эрвел Марий» калыкле-тӱвыра автономий вуйлатыше Виталий Ялаев марий контент-влакым интернет кумдыкышто шарыме дене кылдалтше йодышым тарватен. Тӱвыра, савыктыш да калык паша шотышто министерствын пресс-секретарьже Николай Любимов марий медиа-пространствын паша опытшо да ончыко вияҥме корныж нерген ойлен.
Кажне докладчик форумын резолюцийышкыже пуртышташлык темлымашым ыштен. Пренийыште выступатлыше-влакынат сай шонымашышт шагал огыл лийын. Мутлан, Юнкор слётым умбакыже шуяш: ТУЙ-ышто ыштыше-влаклан шинчымашым уэмден нӧлтышӧ семинар-влакым эртараш; Марий Эл ТВ-ын контентшым вес регионлаш шараш манын, лицензийлан Марий Эл кучем деч шийвундым йодаш; «Марий Эл» ГТРК-ште аралалтше марий калыкын тӱвыра да сымыктыш поянлыкшым – Шӧртньӧ фондшым – кумда тӱняш лукмо пашам умбакыже шуяш; Марий йоча ТУЙ-влакым кумданрак шараш манын, тудлан подпискым яра ышташ йӧным муаш; Марий мер ушем-влаклан шке пашаштым ворандараш соцсетьлам кумданрак кучылташ; Марий блогер-влаклан конкурсым умбакыжат шуяш да молат.
Форум иктешлалтме годым марий мер илышым ворандараш полшышо журналист-влакым Мер Каҥашын Туаштымашыж дене палемденыт. Нунын коклаште «Марий Эл» газет редакцийын журналистше-шамычат ик эн шукын лийыныт.
Форум деч вара Мер Каҥашын пленумжо эртен. Тушто форумын резолюцийжым шотыш конден, пеҥгыдемденыт, организационный йодыш-влакым рашемденыт. Мер Каҥашын тений шыжым 30 ияш лӱмгечыжлан паша радамым лончыленыт. Тыгак Мер Каҥаш пелен Кугурак-влакын каҥашыштын у вуйлатышыжым сайленыт. Тыгай ӱшаным «Марий Эл» газетын тӱҥ редакторжо Александр Абдуловлан ыштеныт.
Светлана Носова
М.Скобелевын фотожо
